Czarcie jajo czyli sromotnik bezwstydny. Czy jadalny, gdzie rośnie?

Co to jest czarcie jajo? Poznaj sromotnika bezwstydnego

Czarcie jajo, znane również jako sromotnik bezwstydny (łac. Phallus impudicus), to jeden z najbardziej kontrowersyjnych grzybów, jakie można spotkać w polskich lasach. Już sama jego nazwa budzi emocje — jedni reagują śmiechem, inni obrzydzeniem. To grzyb łatwo rozpoznawalny ze względu na swój charakterystyczny wygląd i bardzo silny, nieprzyjemny zapach. Jednak czy wiesz, że w pewnym etapie rozwoju jest uznawany za jadalny? I że od wieków był wykorzystywany w medycynie ludowej?

Jak wygląda sromotnik bezwstydny? Charakterystyka grzyba

Fascynujący wygląd sromotnika bezwstydnego zmienia się w zależności od jego etapu rozwoju. Grzyb zaczyna swój cykl życia jako kulisty twór, o średnicy około 4–6 cm, przypominający jajko – stąd nazwa „czarcie jajo”. Otoczone białą, skórzastą osłoną, wewnątrz kryje się galaretowata substancja oraz rozwijający się trzon.

Wkrótce z jaja zaczyna wyrastać długi, biały trzon o gąbczastej strukturze, zakończony oliwkowo-zieloną główką, tzw. kapeluszem. To właśnie ta część pokryta jest lepką, cuchnącą substancją, której zapach porównywany jest do gnijącego mięsa lub padliny. Celem tego obrzydliwego aromatu jest przyciągnięcie owadów, głównie much, które roznoszą zarodniki grzyba.

Gdzie rośnie sromotnik bezwstydny? Sezon i siedliska

Sromotnik bezwstydny występuje w całej Europie, a także w Ameryce Północnej i Azji. W Polsce jest spotykany stosunkowo często, choć wiele osób przechodzi obok niego z obrzydzeniem lub nawet go nie zauważa, szczególnie gdy znajduje się jeszcze w fazie jaja.

Grzyb ten preferuje lasy liściaste i mieszane, szczególnie te o dużej wilgotności. Bardzo często rośnie w okolicach butwiejących pni drzew, wśród mchów oraz ściółki. Można go spotkać także w parkach miejskich, przydomowych ogrodach, a nawet na kompostownikach. Sezon na sromotnika trwa zwykle od czerwca do października, choć w cieplejszych rejonach może pojawiać się już w maju.

Czy czarcie jajo jest jadalne? Kiedy i jak je zbierać

Choć trudno w to uwierzyć, czarcie jajo jest grzybem jadalnym – ale tylko w swojej wczesnej fazie, czyli zanim urośnie z niego trzon. Młody owocnik, wyglądający jak białe jajo, nie ma jeszcze nieprzyjemnego zapachu i można go spożywać zarówno na surowo, jak i po usmażeniu czy marynowaniu. Jego smak porównywany jest do rzodkiewki lub kalafiora.

Jednak uwaga! Sromotnik bezwstydny łatwo pomylić z trującymi lub niejadalnymi grzybami, dlatego jego zbiorem powinni zajmować się jedynie doświadczeni grzybiarze. Ponadto, z kulistego jaja grzyb może wyrosnąć dosłownie w kilka godzin, dlatego łatwo przegapić odpowiedni moment zbioru.

Dlaczego sromotnik tak śmierdzi? Biologia zapachu

Zapach gnijącego mięsa, który wydziela dojrzały sromotnik, służy jednemu celowi – przyciągnięciu owadów. W szczególności chodzi o muchy, które siadają na oliwkowej mazi pokrywającej kapelusz. Lekka, lepiąca warstwa zawiera zarodniki, które owady przenoszą dalej – w naturze jest to sposób grzyba na rozsiewanie potomstwa.

Skład chemiczny owego zapachu to złożona mieszanka lotnych substancji organicznych, takich jak dimetylosiarczek, putrescyna i kadaweryna, które występują także przy rozkładzie białek w ciele martwego organizmu. To one odpowiadają za „zwierzęcy” aromat sromotnika.

Właściwości lecznicze i zastosowanie sromotnika bezwstydnego

Choć w naszej kulturze grzyb ten budzi głównie negatywne emocje, to w medycynie ludowej, zwłaszcza w krajach Europy Wschodniej i Azji, sromotnik był stosowany jako środek wspomagający leczenie wielu dolegliwości.

Niektóre badania wykazują, że czarcie jajo zawiera substancje o potencjalnym działaniu antybakteryjnym, przeciwzapalnym i przeciwnowotworowym. Mówi się również o jego właściwościach afrodyzjakalnych, zwłaszcza w związku z symbolicznym kształtem dojrzałego owocnika. Dzisiaj trwają badania nad wykorzystaniem wyciągów z sromotnika w suplementach diety oraz preparatach ziołowych.

Sromotnik bezwstydny a grzyby trujące – jak nie pomylić?

W polskich lasach występuje kilka grzybów, które na etapie wczesnym mogą przypominać czarcie jajo. Bardzo ważne jest, aby nie pomylić sromotnika z muchomorem sromotnikowym lub muchomorem jadowitym w fazie jaja. Obie te odmiany są silnie trujące i mogą prowadzić do poważnych zatruć, a nawet śmierci.

Cechą wyróżniającą sromotnika jest galaretowata konsystencja wnętrza jaja, a także brak pierścienia i brodawek, które są typowe dla muchomorów. Mimo wszystko, zbierając jakikolwiek dziwnie wyglądający grzyb, należy zachować szczególną ostrożność i nigdy nie spożywać go bez pewności co do gatunku.

Ciekawostki o sromotniku bezwstydnym, które Cię zaskoczą

• Rekordowy wzrost – sromotnik może urosnąć do 20 cm w zaledwie kilka godzin. To jeden z najszybciej rosnących grzybów na świecie!
• Intrygująca nazwa – zarówno polska, jak i łacińska nazwa (impudicus oznacza „bez wstydu”) odnosi się do fallicznego kształtu grzyba w dojrzałej postaci.
• Legenda ludowa – niegdyś wierzono, że sromotnik jest rośliną demoniczną, wyrastającą z korzenia zła. Grzyb ten był traktowany jako zły omen i symbol nieczystości.
• Zastosowanie w kosmetyce – w niektórych krajach eksperymentuje się z ekstraktami z młodych owocników jako składnikiem maseczek oczyszczających.